De NV Auto-Industrie Verheul was een Nederlandse constructeur van autobussen en vrachtwagens en niet te vergeten ook brandweer-, politie- en ziekenwagens.
advertentie oktober 1927
Nadat hij in 1910 met zijn inzending de tweede prijs op de landbouwtentoonstelling te Moordrecht behaalt stromen de opdrachten binnen, waardoor uitbreiding van de werkplaats noodzakelijk wordt. Rond de jaren twintig van de vorige eeuw verdrijft de auto het rijtuig en de autobus doet zijn intrede als openbaar vervoermiddel. Het bedrijf Verheul schakelt met succes geleidelijk over naar de carrosseriebouw en in 1920 wordt de eerste autobuscarrosserie gebouwd. Door deze ontwikkeling groeit het bedrijf naar 84 arbeidsplaatsen in 1931.
Op 17 augustus 1924 kwam de oudste zoon Jan Verheul in het bedrijf. Deze had in verschillende plaatsen in binnen- en buitenland zijn opleiding voltooid met specialisatie in de carrosseriebouw van autobussen en bestelwagens. In maart 1930 werd de zaak omgezet in een naamloze vennootschap. Voor de hoeveelheid werk was de werkruimte veel te klein geworden en in 1927 werd grond aangekocht voor de noodzakelijke uitbreiding, bij de oostelijke oprit naar de hefbrug in Waddinxveen.
Op 27 mei 1931 trad ook de tweede zoon H. Verheul toe als adjunct-directeur. Gaandeweg beschikt de carrosseriebouwer weer over onvoldoende fabrieksruimte. Op 13 oktober 1938 wordt een hal gebouwd voor de Rotterdamse tentoonstelling “Nenijto” die door Verheul wordt gekocht en overgebracht naar een terrein in Waddinxveen, gelegen aan de nieuwe verkeersweg Den Haag-Rotterdam-Utrecht. Daar ontstaan productiehallen van totaal zo’n 2500 m2 en moet er nog een loods bij worden gehuurd van 1000 m2. Deze fabriekshal werd in 1941 in beslag genomen door de Duitsers en voor opslag van militair materieel gebruikt.
Een geplande nieuwe fabriek aan de Henegouwerweg in Waddinxveen langs de Rijksweg A12 kon door de oorlogsomstandigheden pas na 1945 in gebruik genomen worden. Dit complex stond bekend als fabriek A en diende voor de bouw van grote autobusseries. De oorspronkelijke vestiging aan de Kleikade in Waddinxveen heette voortaan fabriek B en werd ingeschakeld voor de bouw van kleinere aantallen autobussen. Omdat Verheul in de jaren vijftig een grote order kreeg van bussen voor het stads- en streekvervoer werd op 25 november 1955 in Apeldoorn een nieuwe fabriek C geopend die echter niet lang heeft bestaan en al op 1 november 1962 werd gesloten.
Verheul besloot in de begin jaren vijftig, als één van eerste in ons land, een eigen bedrijfsschool op te richten om zo goed personeel op te leiden. In die periode was Verheul uitgegroeid tot een bedrijf met 500 werknemers. Er reden zelfs Verheul bussen over de gehele wereld: in Zuid-Amerika, Noord-Afrika en Saudi-Arabië. Eind jaren vijftig kwam de klad erin, de busmarkt raakte verzadigd. Verheul besloot daarom zijn markt te verruimen en in 1958 werd de bedrijfsautoproductie van Kromhout in Apeldoorn overgenomen. Gebaseerd op de bestaande Kromhoutconstructie en uitgevoerd met motoren van deze fabriek, ontwikkelde Verheul een geheel nieuw uiterlijk. De eerste Verheul bedrijfsauto’s kwamen in 1959 op de weg. Ter gelegenheid daarvan werd de naam van de onderneming gewijzigd in NV Auto-Industrie Verheul. Maar dat was geen lang leven beschoren. “We zijn carrosseriebouwers, geen autobouwers”, was de eigen constatering. Lees hier meer over de Verheul vrachtauto's.
Na dat avontuur verkocht C. Verheul zijn aandelen aan AEC, dat korte tijd later zelf werd overgenomen door concurrent Leyland. Een grote uitslaande brand op 9 december 1970 verwoestte het complex. De brandweer, die op het hoogtepunt van de brand, met zestig stralen en twee waterkannonnen bezig was en meer dan vier miljoen liter water uit de Gouwe op de vlammen uitstortte, kon vrijwel niets redden. De brand markeerde het definitieve einde van een succesvol familiebedrijf. De fabriek werd herbouwd en werd de hoofdvestiging van British-Leyland. Het fungeerde ondermeer als depot van in het Verenigd Koninkrijk gebouwde legervoertuigen van LandRover. De productie van de standaard bussen ging over naar Den Oudsten in Woerden. In de jaren tachtig was het afgelopen met British-Leyland in Gouda. In het complex vestigde zich Engelvaart Bodywear.
Tekst Adriaan Kriek
Bron:
“50 jaar Verheul 1900-1950”
Latil autobus met carrosserie van Verheul voor de Cito(sa), 1930 
Carrosserie op een De Dion-Bouton chassis, juni 1931
advertentie uit 1931 voor een carrosserie gemaakt van Durallumin
Mercedes met carrosserie van Verheul voor Van der Ende, 1932
Volvo LV75 met carrosserie van Verheul, circa 1933
advertentie augustus 1942
Kort na de Tweede Wereldoorlog ontwierp Verheul aluminium carrosserieën voor Crossley autobussen. Deze werden opgebouwd bij de KMS (Koninklijke Maatschappij Schelde) te Vlissingen.
advertentie mei 1948
advertentie februari 1950
Van carrosseriebouwer Verheul kennen we vooral zijn trucks en autobussen. Wat minder bekend is dat hij ook een aantal personenauto chassis van een mooie carrosserie heeft voorzien. Hiernaast een two seater sport op een MG TD onderstel. De auto bestaat nog maar helaas nu voorzien van een fabrieks MG body. (foto Wiard Krook)
Ook op het chassis van een Riley 2,5 Litre heeft Verheul een "Roadster" gebouwd. Dirk van der Mark bood ze in 1950 te koop aan.
advertentie Dirk van der Mark november 1950
Een heel aparte carrosserie op basis van een Skoda
Trolleybus in Arnhem, afbeelding uit 'Stads- en Streekvervoer' februari 1950
In maart 1950 stond op de RAI-bedrijsautotentoonstelling een trambus van de N.V. Samenwerkende Fabrieken van Verkeersmiddelen
embleem van de Holland Coach
advertentie mei 1950
Trolleybus, afbeelding uit 'Stads- en Streekvervoer' oktober 1952
advertentie mei 1953
Trolleybus uit Nijmegen, 1953
Demonstratiewagen van de N.V. Lettergieterij 'Amsterdam', met carrosserie op een Commer, december 1954
Interieur van de Commer
Interieur van de Commer
VB 10 van de Geldersche Tramwegen, juli 1960
VB 20 van het GVB te Amsterdam
advertentie december 1961
advertentie februari 1962
Hierboven een prachtig tegeltableau (6 tegels) met daarop een voorstelling van 'De Wagenbouwer anno 1770'. In de linker onderhoek van het tableau staat op een kist het logo van Verheul en op de achterkant bevindt zich datzelfde logo met de tekst "N.V. Auto-Industrie Verheul" en daaronder "Gouda-Waddinxveen-Holland". Van dergelijke tegeltableaus bestaan meerdere kleine series. Volgens oud-medewerkers van Verheul werden ze in kleine aantallen gemaakt bij een bevriende aardewerkfabriek en zijn het echte relatiegeschenken. Het zijn nu leuke stukken voor verzamelaars. Asbakken en sierschotels in dit soort aardewerk zijn ook bekend. Over het afgebeelde tableau het volgende. Datering van de tegels is omstreeks 1964 omdat als vestigingsplaatsen Gouda en Waddinxveen worden genoemd. Dat is dus na de wijziging van de gemeentegrenzen van Gouda en Waddinxveen, want bij die gelegenheid kwam de grote fabriek aan de Gouwe op grondgebied van Gouda te liggen, terwijl dit aanvankelijk Waddinxveens gebied was. De fabriek in Apeldoorn wordt ook niet meer genoemd: die werd immers in 1962 afgestoten. Vanaf 1965 komt de overname door Leyland Motors aan de orde. Op het tegeltableau wordt nog van Auto Industrie Verheul gesproken. Leyland wordt in het geheel niet genoemd, terwijl dat medio 1965 wel geschiedt. (Albert van Huizen)
Meer lezen over het rijtuigverleden van Verheul? Zie de website van Hippomobielerfgoed.nl.
